1071 tarihinde Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıştır. Türk Edebiyatında ilk siyasetname olarak bilinmektedir. Eser hakkında bili çok azdır.
Kutadgu Bilig, insana mutluluğu elde edebileceği doğru yolu göstermek amacıyla yazılmıştır. Kelime anlamı "mutluluk veren bilgi" anlamına gelmektedir. Eserde asıl işlenen konu ise "ideal insan" tipidir. İnsanın devletine, milletine karşı sorumluluklarını, toplumdaki görgü kurallarını anlatır.
Yazarı eseri niçin yazdığını şöyle açıklar:
"Kitabın adını Kutadgu Bilig koydum; Okuyana kutlu olsun ve ona yol göstersin. (beyit 350)
Ben sözümü söyledim ve kitabı yazdım; Bu kitap uzanıp, her iki dünyayı tutan bir eldir. (beyit 351)
İnsan her iki dünyayı devletle elinde tutarsa; Mes’ud olur, bu sözüm doğrudur. (beyit 352)"
Eser, Fars edebiyatındaki mesnevilerde görülen düzende yazılmıştır. Allah'a hamd, Peygambere ve dört halifeye övgüyle başlar. Mesnevilerde olduğu gibi bahar tasvirinden sonra hakana övgüye geçilir. Kutadgu Bilig'deki asıl hikayede dört kavram (kanun ve adalet, saadet, akil ve ilim, ölüm) temsil eden dört kişinin karşılıklı konuşmaları üzerine yazılmıştır. Eser bu bakımdan sembolik bir eserdir.
Kün Togdı adlı hükümdar: adalet ve kanun,
Ay Toldı adlı vezir: saadet,
Ögdilmiş (Vezirin oğlu): akıl ve ilmi
Odgurmuş: hayatın sonu, ölümü
simgelemektedirler.
Değişik kaynaklarda ifade edildiği gibi sadece ahlâk dersi veren kuru bir öğüt kitabı değil, insan hayatının anlamını tahlil eden onun insanın içinde yaşadığı toplumda ve dolayısıyla devlet içindeki görevlerini anlatan bir hayat felsefesi kitabıdır. Bu nitelikleriyle didaktik (öğretici) bir eserdir.
Eser manzum hikaye şeklindedir. Karşılıklı konuşmalardan dolayı da tiyatro vardır.
Eserin Viyana, Kahire ve Özbekistan'ın Fergana şehrinde olmak üzere üç nüshası vardır.
|