1. Basit Cümle: 

İçinde bir yüklem bulunan cümlelere basit cümle denir. 

Benim sadık yarim kara topraktır.  (Aşık Veysel)

Nice sultanları tahttan indirdi
Nicesinin gül benzini soldurdu 

                             (Karacaoğlan)

2. Birleşik Cümle: Bir ana cümle ile onun anlamını tamamlayan bir veya daha fazla yan cümlecikten meydana gelen cümledir. Birleşik cümleler kendi içinde gruplara ayrılmaktadır.

a. Girişik Birleşik Cümle: Yüklemin dışında içinde fiilimsi bulunan cümlelere girişik birleşik cümle denir. Bu tür cümlelerde fiilimsinin içinde bulunduğu gruba yan cümlecik, asıl yüklemin içinde bulunduğu gruba ise temel cümle denir. 

Son gülen, iyi güler.

Hakkıdır, hür yaşamış bayrağımın hürriyet;

Hakkıdır, Hakk’a tapan milletimin istiklâl!

Koşarak gelirken düşüp dizini incitmiş.

Not: Bu tür cümlelerde en çok yan cümleciğin temel cümlenin hangi ögesi olduğu yönünde sorular sorulmaktadır. Yan cümlecik yüklem dışında herhangi bir öge olabilir. 

Benim okuduğum kitabı / çok beğendi. 
    yan cümlecik                 temel cümle

Benim okuduğum kitabı / çok      beğendi.  
    belirtili nesne               z.t.            y
 

Rehin alınan geminin mürettebatı kurtarıldı. 

       yan cümlecik                              temel cümle

Rehin alınan geminin mürettebatı kurtarıldı. 

            sözde özne                             y

Okula giderken kitabını düşürmüştü.

 yan cümlecik            temel cümle

Okula giderken kitabını düşürmüştü.

     z.t.               belirtli n.    y

b. İç İçe Birleşik Cümle: Bir cümlenin başka bir cümlenin içinde kullanılmasıyla oluşur. İçteki cümle bazen virül ile ayrılır, bazen de tırnak işareti içine alınır. 

Bu adam çok cahildir, demek için dinlemek gerekir. 

Hz. Ali, "Bana bir harf öğretenin kölesi olurum." demiştir. 

Atatürk, "Adalet mülkün temelidir." demiştir.

Not: İç içe birleşik cümlelerde iç cümle genelde belirtisiz nesne olur. 

c. Şartlı Birleşik Cümle: 

3. Sıralı Cümle: İçinde birden fazla yüklem bulunan, virgül veya noktalı virgül ile birbirine başlanan cümlelere sıralı cümle denir. Sıralı cümleler tam bir yargı bildirirler.

Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım.

Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım!

Kükremiş sel gibiyim; bendimi çiğner, aşarım;

Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım.

4. Bağlı Cümle: İçinde birden fazla yüklem bulunan bağlaçlar ile birbirine başlanan cümlelere sıralı cümle denir. Bağlı cümleler tam bir yargı bildirirler.

Akşam bize geldiler ama fazla oturmadılar. 

Ne doğan güne hükmüm geçer, / Ne hâlden anlayan bulunur…

Eski günleri acıyla anımsadı ve gözlerinde iki damla yaş belirdi.

UYARI: Bağlaçların bulunduğu her cümle bağlı cümle değildir. Bağlı cümlelerde dikkat edilmesi gereken husus bağlaçların iki yüklemi, iki yargıyı birbirine bağlamış olmasıdır.

Not: Sıralı ve bağlı cümlelerde ortak öge bulunabilir. Bu bakımdan sıralı ve bağlı cümleler iki gruba ayrılır. 

a. Sıralı bağımlı cümleler: Herhangi bir ögesi ortak olan cümlelere sıralı bağımlı cümle denir. 

Yaşlı adam buraya geldi, bize soru sordu. 
     Ö            D.T.      Y      DT       Y

(Bu cümlede "yaşlı adam" iki cümlenin de öznesidir. )

b. sıralı bağımsız cümleler: Hiç bir ögesi ortak olmayan sıralı cümlelere de sıralı bağımsız cümle denir. 

      Seni çağırdım çünkü sana bir haberim var.
Belirtili N     Y                    D.T.         Ö          Y

Bu cümlede ortak bir öge bulunmamaktadır.

At    ölür, meydan kalır; yiğit ölür,  şan kalır.
Ö       Y       Ö         Y         Ö   Y      Ö    Y

Bu cümlede de ortak öge bulunmamaktadır.