YAPISI BAKIMINDAN FİİLER

Fiiller, yapıcısı bakımından diğer sözcük türlerinde olduğu gibi üçe ayrılır.

1.Basit Fiil: Hiçbir yapım eki almamış, kök halinde bulunan fiillere denir.1

Oku-

Yaz-

Gör-

*Basit sözcükler çekim eki alabilir. Bu sözcüğün yapısında değişikliğe neden olmaz.

gördüm, yazdık, okuyun …

2.Türemiş Fiil: İsim veya fiilleri kök ve gövdelerine yapım eki getirilerek türetilen fiillere denir.

Göz-le-

Yaz-dır-

Göz-le-m-le-

*Türemiş sözcüklere birden fazla yapım eki alabilirler. Fiillerde önemli olan en son aldığı ekin fiil yapan ek olması gerekir.

3.Birleşik Fiil: Bir isimle bir fiilin veya iki fiilin bir araya gelmesiyle oluşan fiillere birleşik fiil denir.

Adam düşüncesini arz etti.

Bu çocuk gözüme girdi.

Anlattığım şeyleri anlayıverdi.

Birleşik fiiller üç şekilde yapılır.

a. Et-, ol-, eyle-, kıl- Yardımcı Fiilleriye Yapılan Birleşik Fiiller: Bu fiiller isimlere «Et-, ol-, eyle-, kıl-» yardımcı fiilleri getirilerek yapılır.  (isim+yardımcı fiil)

Şükret-, zannet, arz et- namaz kıl-…

* Bu fiillerin yazımı çok önemlidir. Ses düşmesi veya türemesi oluyorsa birleşik yazılır. Olmuyorsa ayrı yazılır.

Nazar et-, rica et-, reddet-, hıfzet-…

b. Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller: İsim  soylu bir kelime ile bir fiilin, anlamlarını düşündürmeyecek biçimde kaynaşıp kalıplaşmalarıyla oluşan  bileşik fiillerdir. Deyimlerde bu bakımdan birleşik fiiller grubuna girmektedir.

Senin böyle yapacağını öngörmüştük.

Yarın gir başvur.

Öğrenciler, beni can kulağı ile dinliyordu.

Bu konuta bir el atmamız gerekiyor.

Şimdi gözüme girdiniz.

c. Kurallı Birleşik Fiiller: Herhangi bir fiille «-yazmak, -vermek, -bilmek, -durmak, -gelmek" yardımcı fiillerinden oluşur.

Yapılış şekilleri şunlardır: Fiil + yardımcı fiil

Bu yardımcı fiilleri kendi anlamlarını tamamen yitirir, "yeterlik, tezlik, sürerlik ve yaklaşma" olmak üzere dört anlam ifade eder

İki fiil arasına "-a, -e, -ı, -i, -o, -ö, -u, -ü" zarf-fiil eklerinden biri girer.

1. Yeterlilik Fiili: Fiile e-bil getirilerek yapılır. Bir işi yapabilme yeterliliğine, gücüne sahip olduğu anlamı vardır.

Oku-a-bil-ir-im

Öğren-e-bil-di-k

* Olumsuz şekli yapılırken –bil- kullanılmaz.

Oku-a-bil-ir-im / oku-y-a-ma-m

Öğren-e-bil-di-k / Öğren-e-me-di-k

2. Tezlik Fiili: Fiile i-ver, i-gel- getirilerek yapılır. Bir işin çabucak yapılması anlamı vardır.

Oku-y-u-ver,

Öğren-i-ver-di-k

* Olumsuz yapılırken bazen olumsuzluk eki ikinci fiilden önce gelir ve anlamda değişiklik oluşur

Kapıyı açıvermedi (açmadı, tezlik)

Kapıyı açmayıver  (açma, önemsememe)

3. Sürerlik Fiili:

Fiil + "-E" + kal-

Fiil + "-E" + gel-

Fiil + "-E" + dur-

Şeklinde yapılır. Bir işin çabucak yapılması anlamı vardır.

Onun arkasından bakakaldı.

Sen bu soruyu inceleyedur.

Sen gidedur, ben geliyorum.

* Olumsuz şekli çok kullanılmaz.

4. Yaklaşma Fiili:

Fiile “-e-yazmak” eylemi getirilerek yapılır.

⇒ Eylemin gerçekleşmek üzereyken gerçekleşmediğini ifade eder.

Çocuk Merdivenden inerken düşeyazdı. (Az kalsın düşüyordu.)

Şoför kazada öleyazdı. (Az kalsın ölüyordu.)

Çocuk korkudan bay-ıl-a-yaz-dı. (Az kalsın bayılıyordu.)

Tabağı düş-ür-e-yaz-dı-m. (Az kalsın düşüyordum.)

Yapısı Bakımından Fiiller Sunusu İndir